Od 20. novembra do 15. decembra u Singapuru će se održati meč za titulu svjetskog šampiona u šahu između aktuelnog prvaka, Kineza Lirena Dinga, i Indijca Domaradžu Gukeša.
Na FIDE rejting listi nijedan od njih dvojice nije među pet najboljih šahista na svijetu, što se nikada prije nije dogodilo u mečevima za titulu. Da li to znači da je titula svjetskog šampiona potpuno izgubila na vrijednosti?
Prvog septembra objavljena je nova FIDE rejting lista, na čijem vrhu se i dalje nalazi Norvežanin Magnus Karlsen sa rejtingom od 2.832 poena. Šahovski viking već dugo izjavljuje da ga titula u standardnom šahu i teška borba za nju više ne interesuju, pa je u crno-bijelom kraljevstvu počela “igra prestolja”, u kojoj mnogi “prinčevi” pretenduju na titulu.
We are pleased to announce the official regulations for the FIDE World Championship Match 2024! 👇🔗 https://t.co/4UzgrYIuEX
This prestigious event, set to take place in Singapore 🇸🇬 from November 20 to December 14, 2024, will see the reigning World Champion, GM Ding Liren 🇨🇳,… pic.twitter.com/6eGNDKCYnE
— International Chess Federation (@FIDE_chess) September 2, 2024
Nadolazeći meč je posebno interesantan jer bi novi nosilac krune mogao postati najmlađi igrač u istoriji – 18-ogodišnji Gukeš. On je odlučan da obori rekord Garija Kasparova, koji je postao šampion sa 22 godine.
Indijski šahista je trenutno je sedmi na svjetskoj rejting listi, sa rejtingom od 2.765 poena, a iznad njega su, pored Karlsena, Hikaru Nakamura i Fabijano Karuana (obojica iz SAD), Ardžun Rigasi (Indija), Alireza Firuža (Francuska) i Nodirbek Abdusatorov (Uzbekistan). S obzirom da je Firuža porijeklom iz Irana, jasno je da Istok sve više dominira u elitnim šahovskim krugovima.
Najbolji Rus, Jan Nepomnjašči, pao je na devetu poziciju (2.755), dok je Liren Ding, nakon neuspjeha na Sinkfild kupu u SAD, pao na 15. mjesto sa rejtingom od 2.737. Tako dolazimo do paradoksa – za titulu svjetskog šampiona će se boriti 7. i 15. igrač sa rejting liste! Tako nešto se nikada nije dogodilo u istoriji šaha!
Šahovski rejting, koji je razvio američki profesor mađarskog porijekla Arpad Elo, uveden je od strane FIDE 1970. godine. Profesor je počeo da ga izračunava 1967. i nakon tri godine imao je čitavu bazu brojeva koja je rangirala najbolje šahiste svijeta.
Tokom legendarnog meča između šampiona svijeta Borisa Spaskog (SSSR) i američkog izazivača Roberta Fišera brojke su nedvosmisleno bile u korist američkog genija – lider svjetske rejting liste, Fišer, imao je 2.785 poena naspram 2.660 Spaskog, koji je zauzimao drugu poziciju. Na kraju, nakon skandala i problema sa Fišerom na početku, meč je završio njegovom uvjerljivom pobjedom.
U SSSR se pojavljuje mladi izazivač Anatolij Karpov, koji u kvalifikacijama pobjeđuje Spaskog i suočava se sa Fišerom. Te 1975. godine Anatolij je imao 2.705 poena i bio je drugi u svijetu, dok je svjetski šampion imao 2.780. Nažalost, taj uzbudljivi meč nikada nije održan, jer se Robert Fišer povukao iz šaha i, usprkos svim razgovorima o neformalnom meču, nikada se nije suočio s Karpovom.
Počela je era velikih rivalstava – Anatolij Karpov, koji je na vrhuncu karijere imao rejting od 2.780, borio se u seriji mečeva prvo sa “disidentom” Viktorom Korčnojem (sa maksimalnim rejtingom od 2.695), a zatim je izgubio titulu u mečevima sa Garijem Kasparovim (dvojica “Ka” su odigrala čak pet mečeva), koji je prvi od šahista uspio preći magičnu granicu od 2.800 poena. U svakom od tih mečeva šahistima sa pozicije broj 1 na rejting listi predstojao je nevjerovatno intenzivan sukob sa šahistom broj 2.
Devedesetih godina, Kasparov, koji je prvi uveo računare u analizu otvaranja i rani središnji dio igre, postavio je novi rekord – 2.851. Međutim, u meču za titulu svjetskog šampiona 2000. godine izgubio je od drugog igrača na rejting listi, Vladimira Kramnika (2.770). Nakon četiri godine neuspješnih pokušaja da odigra novi meč za titulu u tada podijeljenom šahovskom svijetu odlučio je da završi karijeru.
U 2000-im, mečevi za svjetsko prvenstvo gube staru formulu borbe za tron, gdje je bilo neizbježno da broj 1 i broj 2 u očima javnosti moraju u međusobnom duelu odlučiti ko je jači. U 2004. godini je Kramnik sa rejtingom od 2.770 bio treći na svjetskoj rejting listi, iza Kasparova i Višvanatana Ananda (Indija), ali je čudom obranio titulu protiv izazivača, Mađara Petera Leka (2.741), koji je bio peti na rejting listi.
Godine 2006. održan je skandalozni meč za ujedinjenje titule. Šampion Vladimir Kramnik (2.743, četvrta pozicija) je nakon velikog “skandala sa toaletom” savladao lidera na rejting listi, svjetskog šampiona, Bugarina Veselina Topalova (2.813), ponovo potvrđujući relativnost brojeva u modernom šahu.
Na primjer, 2008. godine, Kramnik (2.772) i Anand (2.783) izgledali su kao glavni i zasluženi favoriti, ali su zapravo iznad njih na rejting listi već bili Topalov, Aleksandar Morozevič (Rusija), Vasilij Ivančuk (Ukrajina) i vunderkind Magnus Karlsen.
Anand pobjeđuje Kramnika, a zatim 2010. godine Indijac (2.787) trijumfuje protiv Topalova (2.805), ali u tom trenutku Karlsenov rejting već je bio veći od obojice suparnika. Ipak, svojeglavi Skandinavac odbija da učestvuje u sljedećem kvalifikacionom ciklusu i Višvanatan Anand 2012. godine izlazi na megdan Borisu Geljfandu (Izrael). Anand je u tom trenutku bio četvrti na rejting listi (iznad je bio Karlsen, Kramnik i Jermen Levon Aronjan), dok je Geljfand (2.727), usprkos trijumfu u kvalifikacijama, bio tek na 22. poziciji!
Anand ponovo, iako sa velikim poteškoćama, trijumfuje, ali je bilo očigledno da se tron pod njim ljulja. Godinu kasnije Indijac doživljava poraz od Karlsena, a godinu kasnije gubi u revanšu, iako je prethodno osvojio još jedan turnir kandidata. Karlsenov rejting u tom trenutku premašuje rekord Kasparova i iznosi 2.870 Elo poena. Anand sa svojih 2.792 u tom trenutku na rejting listi zaostaje za Karuanom, Aleksandrom Griščukom (Rusija), Topalovom i Aronjanom, ali je na njegovoj strani bilo ogromno iskustvo u borbi za svjetsko prvenstvo.
Godine 2016. na meč sa Karlsenom izlazi Rus Sergej Karjakin. Naizgled, sve je jasno – Magnus je prvi na rejting listi sa 2.853 poena, dok je Sergej deveti sa 2.772 poena. Ipak, Karjakin je bio jedini u istoriji koji je vodio u meču protiv Norvežanina; Karlsen je pobijedio tek u taj-brejku, uz ogromne napore.
Konačno, u sljedećem meču (2018. godine), po “staroj formuli”, sastaju se prvi i drugi na rejting listi – Magnus Karlsen (2.837) s velikim poteškoćama pobjeđuje Fabijana Karuanu (2.832), koji je bio u vrhunskoj formi. Tri godine kasnije, Skandinavac (2.855) nadmoćno pobjeđuje petog na svjetskoj rejting listi, Rusa Jana Nepomnjaščija (2.782) i nakon toga izjavljuje da su mu mečevi za krunu dosadili!
Nakon Karlsenovog povlačenja, sljedeći meč za titulu svjetskog šampiona u 2023. godini odigrali su pobjednik i drugoplasirani na turniru kandidata, Jan Nepomnjašči (2.795) i Liren Ding (2.788), koji su na rejting listi bili odmah iza Karlsena. Taj meč je pripao Dingu, ali je pobjeda bila Pirova – nakon preopterećenja, Kinez je ušao u tešku i dugotrajnu krizu, blog Šah-mat lista prenosi autorski tekst velemajstora Dmitrija Krjakvina, koji je objavljen na ruskom portalu championat.com.
Ukratko, u mečevima za titulu šampiona ljubitelji šaha su vidjeli svašta, i 9. i 22. igrač na rejting listi ponekad su pružali veliki otpor priznatim favoritima. Međutim, da se za titulu bore rivali od kojih nijedan nije među prvih pet na svjetskoj rejting listi – to se nikada nije dogodilo!
Najnovije vijesti Srpskainfo i na Viberu